Giordano Bruno: De Umbris Idearum ('The Shadow of Ideas')
This digital edition
Copyright © 1997 by Joseph H. Peterson. All rights reserved.
Bruno became a noted expert in the art of memory while still a Dominican
monk. He repeatedly demonstrated his memory techniques, including to Pope
Pius V. Bruno carried the traditional mnemonic training well beyond the
Dominican traditions.
This is Bruno's first book on memory, and presents a rich system which
integrates mnemonics, psychology (ala Ficino), and hermetic magic. This
work is dealt with at some length by Frances A. Yates in her Giordano
Bruno and the Hermetic Tradition (1964).
IORDANVS
BRVNVS NOLANVS
DE VMBRIS IDEARVM.
Implicantibus artem, Quaerendi, Inueniendi, Iudicandi, Ordinandi,
& Applicandi:
Ad internam scripturam, & non vulgares per memoriam operationes
explicatis.
AD HENRICVM III. SERE-
nis. Gallor. Polonorùmque Regem, &c.
PROTESTATIO.
Vmbra profunda sumus, nè nos vexetis inepti. Non vos,
sed doctos tam graue quaerit opus.
PARISIIS,
Apud AEgidium Gorbinum, sub insigne Spei, è regione gymnasij
Cameracensis.
M. D. LXXXII.
CVM PRIVILEGIO REGIS.
PH. IORD. BR. NOL. AMICO ET STVDIOSO
Lectori.
Est in sublimi posita
Dianae in Chio facie,
Quae tristis templum videtur intrantibus,
Hilaris exeuntibus.
Et littera Pythagorae,
Bicorni acta discrimine,
Quaeis trucem ostendit vultum dextri tramitis:
Finem largitur optimum.
Vmbrarum, quae profundis
Emersere de tenebris,
In fine grata fiet, nunc asperior
Et facies, & littera.
HENRICO III SERE-
NISS. GALLORVM,
Polonorùmque Regi, &c. Philotheus Iordanus Brunus Nolanus.
S. P.
Quis ignorat (sacratissima Maiestas) principalia dona principalibus;
principaliora maioribus: et maximis principalissima deberi? Nullus ergo
ambigat, cur opus istud, tum nobilitate subiecti circa quod versatur; tum
singularitate inuentionis, cui innittitur; tum grauitate demonstrationis,
qua communicatur, inter maxima numerandum: in te aegregium populorum spectaculum,
virtute praestantis animi spectatissimum, celsitudine sublimis ingenij
celeberrimum, ideóque clarissimorum, magnanimum, doctorúmque
omnium obsequio iure colendissimum respexerit. Tuum est ipsum gratioso
animo acceptare, magno fauore tueri, maturoque iudicio examinare: Cum eminenter
generosus, potens, atque sapiens videaris.
VALE.
MERLINUS ART.
Est qui depinxit gallos gallinaceos,
Qui quoniam non est omnino imprudens:
Quò non sic grauius deprehendi possint
Tractus inepti, de inepto artista:
Seruulos ordinauit, et amiculos;
Per quos vult naturales procul abigi.
Hoc cum non ignoraueris, timeto
Dum verus gallus in pictos appropias,
Qui faciunt mirari auriculatos:
Ne importuno ministro abactus, doleas.
MERL. IVDICI SOBRIO.
Est fluuius in Phrygia dictus Gallus
De quo si bibas modicum,
Medetur malis corporis.
Si absorpseris insorbrie, t' absorbebit
Adusque ut agas animum,
Non bibiturus iterum.
Sic etiam literae sophiae parum tactae:
Ciuilem ad vitam conferunt,
Et condelectant plurimim.
Si nimium t' ingurgitas, te turbabunt,
Inqú insaniam t' adigent,
Precipitemue gloriam.
Cum fueris igitur hactenus factus prudens,
Nè tantum damnum incurreres,
Magistrorum suffragio
Tantummodo sophiam placuit pitissare,
Tantum labris attingere,
Et naribus olfacere.
Propterea non bene facere te declaro,
Huc dum iudex acceleras,
Quò quasses Midae auriculas.
MERL. APTO IVDICI.
Est quod canis accessit ad arandum;
Quod scandere astra vult Camelus, est quod
Tractante rana sorex tranat fluuium
Quod lenti properant ad venandum asini,
Quod tentat cuculus lupos aucupari,
Est quod concupiunt volare porci,
Est aliquid natura malè appositum.
Non autem est Organete hoc artis vicium,
Vel inuitantis ad effodiendum,
Seu faciedas expiscationes,
Siue tranandum pennis aptis aerem,
Vel docentis venari, & aucupari.
Si vos sentitis aptos effosores,
Et minimè non aptos ad volandum,
Expiscandum, venandum, & aucupandum,
Atque idcirco non ind' esse lamenta:
Concaedam vobis, concaedentibus quod
Intrastis labyrinthum sine filo.
PHILOTHEI IORDANI
BRVNI NOLANI DIALO-
gus praelib. Apologeticus pro vmbris idaearum ad suam memoriae inuentionem.
-----
INTERLOQVTORES:
HERMES. PHILOTHIMVS. LOGIFER.
HERMES. - Perge liber. Neque. n. ignoras eundem solem; eamdemque
artem. Idem sol huius gesta propalat in honorem, illius in contumeliam
facta producit. Tristantur illo presente nocturnae striges, bufo, basiliscus,
bubo: solitaria, nocturna, & Plutoni Sacra. Gestiunt autem Gallus,
Phoenix, Cignus, Olor, Aquila, Linx, Aries atque Leo. Ipso oriente operatores
tenebrarum congregantur in cubilia, homo vera & animalia lucis exeunt
ad opus suum. Haec inuitat ad laborem; trudit illa in ocium. In ipsum lupinus
& Elitropia conuertuntur, ab ipso vero herbae atque flores noctis auertuntur.
In nebulae speciem rarefactos humores attollit, deturbat autem in terram
condensatos in aquam. Aliis perennem atque continuam; aliis vicissitudinalem
lucem impertitur. Hunc intellectus non errans stare docet: Sensus autemn
fallax suadet moueri. Hic terrae girantis parti huic expositae oritur:
occidit simul aliter dispositae. Idem orizontes quos dicunt arcticos per
differentias dextri atque sinistri apparenter circuit: aliis vero multis
supernum atque infernum perlustrare videtur arcum. Hic terrae sui circuitus
altum habenti maior apparet: imum vero tenenti (vt potè ab eodem
magis elongatae) minor. In aliis emicircuitum portionibus tardè;
in aliis vero velociter absentatur. Hic terrae incumbenti in Austrum Boreolior:
in Boream vero properanti Australior efficitur. Rectum habentibus Orizonta,
in lances aequales hinc inde latitudinem recipit; obliqum vero tenentibus
in iniquas. Idem intra duos molis istius medios parallelos spacium incolentibus
perpetuo commensuratas luci tenebras tribuit: coeteris autem tempore definito.
Ipsi diua tellus suo nos dorso enutriens, nostrum frontem obiiciat, obliquos
eius radios nobis impetrabit: iis autem rectos quorum capitis verticem
supposuerit. Ad ipsum quoque quaedam admota mundi corpora, (quae multi
intelligunt esse animalia deòsque sub vno principe secundos) ipsius
ab auge vel apogio (quod appellant) lumen conceptant; caeteris habentibus
ipsum in opposito, vel mediis (vt vocant) latitudinibus & interuallis.
Eiusdem totius luna (quam aliam intelligunt philosophorum plurimi esse
terram) in suo ad illum conuerso hemisphaerio liberum concipiente lumen:
haec illius globi interpositione tristis vmbratam ad eundem conuersam,
auerso hemisphaerio lunae commonstrat faciem. Vnus ergo idèmque
perpetuo Sol perseuerans atque manens, aliis atque aliis; aliter atque
aliter dispositis; alius efficitur atque alius. Haud secus solarem artem
istam aliis, aliisque, aliam atque aliam futuram crediderimus.
PHILOTHIMVS. - Quid est Hermes quod tecum ipse loqueris? qui nam
libellus est, quem prae manibus habes?
HERMES. - De vmbris Idearum ad internam scripturam contractis liber
est, de quo sum anceps; an prodire debeat, an perpetuo sub eisdem, in quibus
olim latuit, tenebris perseuerare.
PHILOTHIMVS. - Cur hoc?
HERMES. - In signum siquidem (ut aiunt) sese effert ipsius author
in quod non unius generis armati collimant Sagittarij.
PHILOTHIMVS. - Id quidem si omnibus esset formidandum atque precauendum,
nemo unquam digna pertentasset opera: nihil vnquam bonum atque egregium
prodiisset in conspectum. Non cessat prouidentia deorum, (dixerunt Aegyptij
Sacerdotes) statutis quibusquam temporibus mittere hominibus Mercurios
quosdam; etiam si eosdem minime vel male receptum iri precognoscant. Nec
cessat intellectus, atque sol iste sensibilis semper illuminare, ob eam
causam quia nec semper, nec omnes animaduertimus.
LOGIFER. - Facile ipsis concenserim qui res eiusmodi minimè
vulgandas esse censerent: Philotimum audio hac de re dubium, qui si ea
auribus percepisset, quae nos percepimus, certè potius haec cremanda
in ignem proiiceret, quam publicanda curaret. Haec n. doctori suo hactenus
haud iucundam attulere messem: nunc ignoro quid nam sit quod in posterum
sperare possit, praeter n. perpaucos, qui haec per se ipsos intelligere
possunt, rectum de ipsis iudicium inferre minimè poterunt.
PHILOTHIMVS. - Audis quae dicit iste?
HERMES. - Audio, sed vt plus audiam, inter vos ipsos discutite.
PHILOTHIMVS. - Diseptabo igitur tecum Logifere & illud primum
dixerim: dictum tuum nullius esse persuasionis quin potius tuae rationis
neruus oppositam valeat firmare sententiam. li. n. pauci, qui huius inuentionis
intelligentiam fuerint assequti, de quorum numero ego Hermèsque
sumus: non modicis efferrent laudibus: qui verò ipsum minime intellexerint,
nec laudare poterunt, nec vituperare.
LOGIFER. - Dicis quod esse debet: non quod erit, est, atque fuit.
Multi cum non intelligant, ob id ipsum quod non intelligunt, insuper &
ex iniquo, quo aguntur animo, multas aduersus authorem ipsum & artem
adglomerant calumnias. Nonne auribus tuis doctorem Bobum audisti, qui nullam
dixit esse memoriae artem: sed eam consuetudine tantum & crebra excursuum
repetitione, quae fit visa multoties reuidendo, auribusque percepta multoties
recipiendo, comparari?
PHILOTHIMVS. - Huic si cauda foret, cercopitecus erat.
LOGIFER. - Quid respondebis Magistro Anthoc, qui eos, qui praeter
vulgares edunt memoriae operationes, putat magnos vel energumenos vel eiusce
generis alicuius speciei viros? Vides quantum in litteris insenuerit ille.
PHILOTHIMVS. - Hunc non dubitauerim esse nepotem illius asini qui
ad conseruandam speciem fuit in Archa Noe reseruatus.
LOGIFER. - Et magister Roccus artium et medicinae archymagister,
qui Empyricam mauult quam doctrinalem memoratiuam, nugas putaret ista potius,
quàm artificiosas praeceptiones.
PHILOTHIMVS. - Non ultra matulam.
LOGIFER. - Dixit unus ex antiquis doctoribus hanc artem omnibus esse
non posse peruiam preterquam iis qui memoria pollent naturali.
PHILOTHIMVS. - Depontana sententia.
LOGIFER. - Pharfacon iuris utriusque doctor & philosophus grammeus
sentit hanc artem grauare potius quam releuare, nam ubi sine arte recolendae
sunt res: iam cum arte obligamur recolere res, locos, & imagines plurimas,
quibus nulli dubium est magis memoriam naturalem confundi & implicari.
PHILOTHIMVS. - Crysippi acumen, & sententia ferreo ingentique
pectine carminanda.
LOGIFER. - Dixit doctor Berling ex istius oratione etiam doctissimos,
demetere nihil posse, credo quia nil ipse demetit.
PHILOTHIMVS. - Sub illis echinis ulla ne castanea?
LOGIFER. - Magister Maines & si omnibus placeat inquit, mihi
nunquam placebit.
PHILOTHIMVS. - Nec vinum quod nunquam gustabit.
LOGIFER. - Ille, quem nosti amicum tuum, quid putas hac de re, sentiet?
PHILOTHIMVS. - Sepiae atramentum additum lucernae facit homines Aethiopa
videri; vitiana quoque liuore mens turpia iudicat etiam aperte pulchra.
LOGIFER. - Execelsum quoque Magistrum Scoppet inter huius nostrae
tempestatis, medicos facilè principem, ferunt dixisse authori: ut
suam illi memoriam ostenderet priusquam artem, quod dubium est an dedignans,
an impotens ille praestare noluerit.
PHILOTHIMVS. - Si dixisset illi ostendae mihi urinam tuam priusquam
solidiora contempler excrementa: fortasse morem illi gessisset author noster,
hospitalius enim & urbanius, & pro sua dignitate, sua officia,
& arte conuenientius illum excepisset.
LOGIFER. - Quid dicemus de Magistro Clyster doctore medico quem non
fas est proxime dicto cedere, nihil n. differt ab eodem qui ex Aknaldo
& Tiberide vult magis super obliuiosum linguam vpupae impositam, tenacissimam
ferenti memoriam conferre. PHILOTHIMVS. - Dixit Aristoteles. cytharizando
fit cytharaedus. Si quis huic miserrimo (ipso quod habet extracto) aliud
superimposuerit celebrum, forsian medicando fiet medicus.
LOGIFER. - Dixit quoque doctor Carpophorus ex Proculo & Sabino
itacense Mentis & memoriae sedem tripliciter distinctam. Inter pup[p]im
enim atque proram pinea media est: quae cum memoria quippiam repetere instamus
patefacta; à prora ad puppim spiritui animali aditum praestat. Porro
nunquam animalis spiritus nisi serenus, lucidus, & clarus pertransit.
Hinc immodica frigid[it]ate obtusus memoriam nostram hebetem reddit atque
languidam. Quae quidem frigiditas si fuerit cum siccitate coniuncta: immodicas
vigilias afferet et insomnia: si cum humiditate lethargum. Ad quae propulsanda,
sunt per artem haec excogitata. Exercitium sensus reuocans & excitans,
& spiritus turpi vecordia, & ocio consopitos quasi expergefaciens.
Moderatus coitius. Propulsata tristitia & voluptate laetitia revocata.
Meatuum corporis omnium purgatio. Eburneo pectine asperóque panno
capitis confricatio. Leuiorum, vel lymphatorum vinorum vsus, ne venae hiantes
vini vehementia sanguinem exurant. Stomachi rebus natiuraliter vel artificialiter
stipticis occlusio, ne fumositas è stomacho cibi ebullitione euaporans,
mentem ingeniumque obscurans somnum excitet. A frigidis humidisque cibariis
vt à piscibus in genere, cerebro, atque medullis abstinentia, non
minus quam ab acutis atque fumosis porris raphanis, alleis, caep[is] quae
igne non fuerint digesta. Rerum aromaticarum usus. Capitis atque pedum
cum atque decotione, in qua Melissa, Laurifolia, Foeniculi, Camomillae,
Cannae similiaque ferbuerint, abstersio. Pythagorica exercitatio quae nocturno
fiat crepusculo, vtpotè memoriae menti ingenióque maxime
conferens. Haec sunt quae memoriam possunt releuare, aeque quae Democritus
Archigene[s] Alexander & Andronicus Peripateticus literarum monumentis
tradidere, non artes istae nugatoriae, quae nescio quibus imaginibus &
figuris solidam seiactant conflare memoriam.
PHILOTHIMVS. - Alienum sermonem, ruditu proprio conclusit; Psithacum
egit venerabilis doctor, & Asinum.
LOGIFER. - Dixit Magister Arnophagus iuris legumque peritus, &
apprime probatus, plurimos esse doctos qui eam non habent peritiam, haberentque
si qua esset.
PHILOTHIMVS. - Puella ratio non adhuc dentiens: propterea denti frangibulum
non adducimus.
LOGIFER. - Artem Tullij, Thomae, Alberti, Alulidis, aliorumque obscurorum
authorum se vidisse, & ex eisdem nullum se elicere potuisse succum
protestatur Doctissimus Theologus & subtilissimus literarum patriarcha
magister Psicoleus.
PHILOTHIMVS. - Iudicium primae tonsurae.
LOGIFER. - Et vt vno verbo tanden omnia complectar: varij variè
sentiunt, diuersi diuersa dicunt, quot capita tot sententiae.
PHILOTHIMVS. - Et tot voces. Hinc corui crocitant, cuculi cuculant,
lupi vlulant, sues grundiunt, oues balant, mugiunt boues, hinniunt equi,
rudunt asini. Turpe est dixit Aristoteles solicitum esse ad quemlibet interrogantem
respondere, boues bobus admugiant; equi equis adhinniant, asinis adrudamt
asini; nostrum est colloquio aliquid circa istius hominis inuentionem pertentare.
LOGIFER. - Recte quidem. Placeat igitur Hermeti librum apperire,
ut ipsius authoris sententias consideremus.
HERMES. - Libentissime faciam. En operis prophaemium lego.
Neminem (inquit) latere existimo multas memoratiuas artes ab aliis editas,
quarum omnes atque singulae iisdem prorsus canonibus vtentes, in eadem
ferme difficultate versantur: qua de re consultum fuit nobiscum, vt potius
inuentionis istius fruges proponeremus, quibus grauius, facilius, atque
expeditius negocium adeò illustre, pro arte tam desiderabili consequenda
tractaretur. Diuturnam exercitationem antiquiores institutiones perquirendo:
ab earum prosecutione atque studio ingenia foeliciora importunius abigebant:
minus. n. durantia & (vt rem apertius insinuem) magis impatientia,
quo magis subtilia promptioraque sunt ingenia, quorum quibusdam magis omnia
tangere, quam vnum apprehendere consulitur.
PHILOTHIMVS. - Illud quod mihi arridet de authore isto est quod non
se facit de eorum grege qui aliorum sententias hinc inde in vnum colligentes,
se pro immortalitate consequenda aliorum impensa in numerum authorum pro
posteritate laborantium referunt; & vt plurimum eorum se constituunt
doctores, quorum nullam prorsus habent intelligentiam atque rationen: iique
multoties facere non possunt: quominus (postquam pellem leonis ex aliorum
inuentis vtcumque sibi adaptauerint) in propriam crebrius, & tandem
irrumpant vocem, quando aliquid ex eorum delumbi Marte (quia facile est
inuentis addere) eiaculantur, vel de penuria stupidi sensus egurgitant.
Illa illa sunt arietes infantiarum, tormenta errorum, bombardae ineptiarum,
& tonitrua coruscationes, fulgura, & tempestates magnae ruditatum.
LOGIFER. - Non sentis idem de carminilegis & versificatoribus
nostris qui alienis inuentionibus, hemiuersibus & versibus, pro suis
se nobis venditant poetis?
PHILOTHIMVS. - Mitte poetas. sicut. n. pro locis scimus longas regibus
esse manus, ita & attae longaeque pro locis atque temporibus poetis
solent esse voces.
LOGIFER. - De versificatoribus dixi, non poetis.
PHILOTHIMVS. - Benè, pauci igitur, aut nullus pro se dictum
putabit. Sed haec quid ad rem nostram? Sufficit quod in proposito authorum
artis istius fuerit intellectum.
LOGIFER. - Non de poetis.
PHILOTHIMVS. - Sed cepta prosequamur legas.
HERMES
Hinc (ait) cum animum meum ad obsequendum quibusdam amicis meis appulerim
post diuersi generis alias memoriae artes, quas priuatim ad diuersos direximus,
& iuxta vias varias aliis pro eorum dignitate atque captu communicauimus:
hanc ex principiorum virtute, quae continentur in ea aliis omnibus praeferendam,
& ex deductis nulli posthabendam compilauimus. In qua nimirum artificium
facilé & scientiam pro praxi minimé laboriosam polliceor,
librum veró, cum suis sententiis minimé omnibus peruium,
contra eorum consuetudinem qui libros de hac arte faciles, atque breues:
ipsam veró difficilem, atque prolixam tradidere: istam eruditorum
pauci intelligant, intelligentibus autem omnibus vsu veniat: sitque quam
omnes siue rudes, siue eruditi, facilé scire, & exercere possint:
quàmque sine doctore, tantum in metaphysicis & doctrinis Platonicorum
bene versati possint intelligere: habet enim illud ars ista, quia cum hoc
quod complectitur terminis arduis & speculatiuarum facultatum prae
suppositiuis, poterit tamen quibuscumque (dummodo prorsus hebetis non sint
ingenii) declarari, continet enim propriissimos terminos, & rebus signifficandis
maximè accommodatos.
Ars ista non simplicem ad memoriae artem confert: sed & ad multarum
facultatum inuentionem viam aperit & introducit. Propterea meminerint
quibus dabitur eius interiora percipere: vt eam pro maiestate non cuicumque
sine delectu communem faciant: eiusdemque canones singulis eorum quibus
est communicanda pro meritorum capacitatisque facultate, intensius, atque
remissius elargiantur expliciti.
Super haec nouerint in quorum manus ars ista inciderit: nos eius non
esse ingenij, vt determinato alienae philosophiae generi simus adstricti:
neque vt per vniuersum quamcumque philosophandi viam contemnamus. Neminem
quippe eorum qui ad rerum contemplationem proprio innixi ingenio, aliquid
artificiose methodicéque sunt moliti, non magnifacimus. Non abolemus
Pythagoricorum mysteria: non paruifacimus Platonicorum fides: & quatenus
reale sunt nacta fundamentum Peripateticorum ratiocinia non despicimus.
Ipsum ea de causa dicimus: vt eorum curam attenuemus qui proprio ingenio
aliena volunt ingenia metiri: Cuiusmodi est infortunatum genus illud, quod
cum diutius in optimis philosophis elaborauerit: non eó vsque proprium
promouit animum, ne vsque in finem cum proprio careat ingenio: semper vtatur
alieno; cui tamen magis quám iis qui propriam ignorantes paupertatem
audent non audenda; compatiendum est & quadam ex parte (nisi ex incuria
remaneat) est laudandus. Isti similes cum fuerint Aristotelico repleti
spiritu (vt iam vocales & progressiuos libros liceat videre. vbi audierint
vel legerint. De vmbris Idearum: iam verbo haerebunt dicentes, idaeas esse
somnia, vel monstra. quas esto concesserimus, quaeritur an quod rerum naturae
conformatur, conuenienter dicatur currere sub vmbris idaearum? Rursum vbi
incurrerint locum ratiocinantis animae. Iordane (inquient) iam animam texere
dicis vel filare. Similiter & in aliis quibusdam buccas inflantes,
per internum quendam hostem á fructus istius disciplinae participatione
diuertentur. Quibus hoc manifestari volumus. Nos quoque in iisdem cum minus
saperamus versasse animum, tunc. n. (vt par erat) fide ad scientias captandas
vtebamur. Nunc vero vbi superum beneficio, acquisitis & inuentis ad
vlteriores proprios actus vti possumus citra contradictionis iustam notam:
Si commodus est Platonicus terminus & intentio commoda: acceptatur.
Si quoque Peripateticae intentiones ad maiorem rei in hac arte faciunt
expressionem; fideliter admittuntur. De aliis similiter iudicetur. Non
enim reperimus vnum artificem qui omnia vni necessaria proferat. Non idem,
inquam, Galeam, scuthum, ensem, hastilia, vexilla, tirnpanum, tubam, caeteraque
omnia militis armamenta conflabit, atque perficiet. Ita maiora, aliarum
inuentionum tentantibus opera non solius Aristotelis Platonisque solius
officina sufficiet: Quandoque etiam (ipsum queraro si consuetis vti videbimur
terminis:) illud ideo est non quia non consuetas per eos explicare cupimus
intentiones. Per vniuersum autem diuersis variorum philosophorum studiis
vtimur, quatenus melius propositum inuentionis nostrae insinuemus. Vnde
nihil est quod faciat quominus periti in istis philosophandi generibus
per se ipsos facilé (dummodo animum aduertant) hanc, & alias
artes nostras intelligere valeant.
Artem istam sub duplici forma tractamus, atque via: quarum altera est
altior & generalis tum ad omnes animi operationes ordinandas, tum etiam
est caput multarum methodorum, quibus tanquam diuersis organis artificiosa
potest pertentari & inueniri memoria: Et consistit ipsa primo in triginta
intentionibus umbrarum. Secundo in triginta conceptibus idearum. Tertio
in pluribus complexionibas, quae fieri possunt ex intentionibus & conceptibus
per industriosam adaptationem elementorum primae rotae ad elementa secundae.
Altera quae sequitur, est contractior ad certum memoriae per artificium
comparandae genus.
TRIGINTA INTENTIONES VMBRARVM
INTENTIO PRIMA. A.
Vnico igitur annuente deo, propiciisque diis sub ipso altissimo principe
magnis, ita incipimus.
Hominis perfectionem, & melioris quod in hoc mundo haberi possit
adeptionem insinuans Hebraeorum sapientissimus; amicam suam ita loquentem
introducit. SVB VMBRA ILLIUS QVEM DESIDERAVERAM SEDI. Non enim est tanta
haec nostra natura ut pro sua capacitate ipsum veritatis campum incolat,
dictum est enim. Vanitas homo viuens. Vniuersa vanitas. & id quod verum
est atque bonum, vnicum est atque primum. Quî autem fieri potest
vt ipsum cuius esse non est proprié verum, & cuius essentia
non est proprié veritas; efficaciam & actum habeat veritatis?
Sufficiens ergo est illi atque multum: vt sub umbra boni, verique sedeat.
Non inquam sub umbra verí boníque naturalis atque rationalis
(hinc enim falsum diceretur atque malum) sed Methaphysici. Idealis, &
supersubstantialis: vnde boni & veri pro sua facultate particeps efficitur
animus, qui & si tantum non habeat vt eius imago sit; ad eius tamen
est imaginem: dum ipsius animae diaphanum, corporis ipsius opacitate terminatum,
experitur in hominis mente imaginis aliquid quatenus ad eam appulsum habet:
in sensibus autem internis & ratione, in quibus animaliter viuendo
versamur: vmbram ipsam.
INTENTIO SECVNDA. B.
Hoc ipsum cum consideraueris: illud quoque tibi occurrat velim: vt a tenebrarum
ratione seiungas vmbram. Non est vmbra tenebrae: sed vel tenebrarum vestigium
in lumine. Vel luminis vestigium in tenebris. Vel particeps lucis &
tenebrae. Vel compositum ex luce & tenebris. Vel mixtum ex luce &
tenebris. Vel neutrum a luce & tenebris, & ab vtrisqus seiunctum.
Et haec vel indè quia non sit plena lucis veritas, vel quia sit
falsa lux. Vel quia nec vera nec falsa, sed eius quod vere est aut falsé,
vestigium, &c. Habeatur autem in proposito. vt lucis vestigium, lucis
particeps, lux non plena.
INTENTIO TERTIA. C.
Porró cum bifariam accidat intelligere lucem; & in regione substantiae,
& in regione eorum quae circa substantiam, vel in substantia consistunt
(vnde secundum duplicem sumitur vmbra oppositionem) illud te meminisse
oportet; lucem quae circa substantiam est tanquam vltimum eius vestigium
á luce quae primus actus dicitur proficisci. Umbram quoque quae
est circa substantiam ab umbra quae ex substantia dicitur emanare. Ipsa
est primum subiectum quod & materiam appellant phisici nostri: Eius
omnia participia cum puram non recipiant lucem: sub vmbra lucis esse &
operari dicuntur.
INTENTIO QVARTA. D.
Consequenter te non praetereat quod cum vmbra habeat quid de luce, &
quid de tenebris. Duplici aliquem accidit esse sub vmbra. Vmbra videlicet
tenebrarum & (vt aiunt) mortis: quod est cum potentice superiores emarcescunt,
& ociantur, aut subseruiunt inferioribus. Quatenus animus circa vitam
tantum corporalem versatur, atque sensum. Et vmbra lucis, quod est cum
potentiae inferiores superioribus adspirantibus in aeterna eminentioraque
obiecta subiiciuntur, vt accidit in coelis versanti qui spiritu irritamenta
carnis inculcat. Illud est vmbram incumbere in tenebras: hoc est vmbram
incumbere in lucem. In Orizonte quidem lucis & tenebrarum, nil aliud
intelligere possumus quam vmbram. Haec in orizonte boni & mali: veri
& falsi. Hic est ipsum quod potest bonificari, & maleficari, falsari,
& veritate formari: quodque istorsum tendens sub istius, illorsum veró
sub illius vmbra esse dicitur.
INTENTIO QVINTA. E.
Vmbras eas in proposito maximé consideramus quae sunt appetituum,
& cognoscitiuae facultatis obiecta, sub specie veri bonique concepta,
quae sensim ab vnitate illa supersubstantiali decedentia, per crescentem
multitudinem, in infinitam multitudinem (vt Pythagoreorum more loquar)
progrediuntur: quae quantum ab vnitate recedunt, tantum ab ipsa quoque
veritate elongantur. Fit enim ab ipso superessentiali ad essentias ab essentiis
ad ipsa quae sunt, ab iis ad eorum vestigia, imagines, simulachra, &
vmbras excursus: tum versus materiam vt in eius sinu producantur; tum versus
sensum, atque rationem vt per eorum facultatem dinoscantur.
INTENTIO SEXTA. F.
Vmbra in materia seu natura, in naturalibus ipsis in sensu interno atque
externo, vt in motu & alteratione consistit. In intellectu veró,
intellectumque consequente memoria est vt in statu. Ideo sapiens ille viraginem
supra naturalem & suprasensualem quasi notitiam consequtam: sub illius
primi veri bonique desiderabilis vmbra sedentem inducit. Quae sessio seu
status quia in naturaliter degentibus non multum perseuerat (mox n. atque
statim sensusisti nos insiliunt atque deturbant, ipsique nostri duces phantasmata
nos circumueniendo seducunt) sessio illa potius praeterito absoluto vel
inchoato, quam praesenti tempore designatur. Dicit. n. sub vmbra sedi,
vel sedebam.
INTENTIO SEPTIMA. G.
Cum vero in rebus omnibus ordo sit atque connexio, vt inferiora mediis
& media superioribus succedant corporibus; Composita simplicibus, simplicia
simplicioribus vniantur. Materialia spiritualibus spiritualia prorsus in
materialibus adhaereant. Vt vnum sit universi entis corpus, vnus ordo vna
gubernatio, vnum principium, vnus finis, vnum primum, vnum extraemum. Cumque
(vt non ignorauerunt Platonicorum principes) demigratio detur continua
á luce ad tenebras (cum mentium quaedam per conuersionem ad materiam,
& auersionem ab actu; subeunt naturam, atque fatum) nihil impedit quominus
ad sonum cytharae vniuersalis Apollinis ad superna gradatim reuocentur
inferna: & inferiora per media, superiorum subeant naturam: quemadmodum
& sensu constat terram in aquam, aquam in aerem, aerem in ignem rarefieri:
sicut ignis in aerem, aer in aquam, aqua in terram densabatur. Ita generaliter
videmus in iis quae mutantur, motum statu, & statum motu semper terminari.
Quod & in ipso coelo semper esse atque fieri optimé Peripateticorum
quidam considerauere: cum quippé ipsum habere actum admixtum cum
potentia dicunt (quamuis & aliae sint mixtionis istius rationes) intelligunt
eius motum esse in fine ad praeteritum, & in principio ad futurum.
Quidquid ergo sit de alia descensus specie de qua Theologorum prudentia
decernat: illud obnixé nobis est intentandum, vt pro egregiis animi
operationibus naturae schalam ante oculos habentes, semper á motu,
& multitudine, ad staturn & vnitatem per intrinsecas operationes
tendere contendamus: quod cum pro facultate praestiterimus, pro facultate
quoque diuinis multitudini mirabilibus operibus conformabimur. Ad ipsum
rerum praesignata connexio, & connexorum consequentia nos confortet
& adhortetur. Nouit quidem & docuit antiquitas quomodo proficiat
discursus hominis á multis indiuiduis ad speciem, á multis
speciebus ad vnum genus ascendens. Insuper quomodo infima intelligentiarum
per omnes formas intelligat species distincté, inferioris distincté
per plures atque multas formas ipsas omnes species concipiunt; superiores
per pauciores, suprema per vnam, & ipsum quod est supra omne non per
formam aliquam. Porro si antiquitas nouit quomodo proficiat memoria, á
multis speciebus memorabilibus, ad vnam multorum memorabilium speciem se
promouendo: ipsum certé non docuit.
INTENTIO OCTAVA. H.
Ad proximius quidem superius proximum inferius per aliquos gradus contracta
similitudine promouetur, quos certé gradus cum nactum fuerit omnes:
iam non simile: sed idem cum illo dicendum erit. Quod sané quomodo
fiat per ipsum edoremur ignem: qui aquam non attrahit nisi in calore &
raritate adsimilitam. Per communem igitur similitudinem ab vmbris datur
accessus ad vestigia, á vestigiis ad speculares imagines, ab istis
ad alia.
INTENTIO NONA. I.
Quoniam veró quod est simile simili; est etiam simile eidem similibus
sive per ascensum, siue per descensum, siue per latitudimen: Hinc accidit
vt (infra suos limites) natura facere possit omnia ex omnibus, & intellectus,
seu ratio cognoscere omnia ex omnibus. Sicut inquam materia formis omnibus
informatur ex omnibus, & passiuus (quem vocant) intellectus formis
omnibus informari potest ex omnibus: & memoria memorabilibus omnibus
ex omnibus. quia omne simile simili fit, omne simile simili cognoscitur,
omne simile simili continetur. Porro simile remotum ad suum distans, per
simile medium sibique proximum tendit.
Hinc herbae forma spoliata materia, non immediate formam induitur animalis
istius, sed formis Chili, sanguinis, & seminis mediantibus. Hinc qui
nouerit apta extraemorum media: & naturaliter & rationaliter omnia
poterit ex omnibus elicere.
INTENTIO DECIMA. E.
Coeterum. Similitudinem illam quae cum aequalitate currit; & vniformitati
(quam aequiparantiam appellant) consonat: in proposito sensu alium operationum,
siue ad internos, siue ad externos referantur sensus, inutilem & malè
officiosam habeto. Fit enim vt simili caliditate affectum nec similem,
nec infra illius similitudinis gradus consistentem sentiat: sed eam quae
existentem in sensitiuo subiecto excellit. Hinc qualem redigere in praxim
debeas similitudinem praeuideto, ne quae sita ab adeptis quominus ingredi
possint repellantur.
INTENTIO INDECIMA. L.
Considera, mundum istum corporeum partibus eius omnino similibus existentibus,
formosum esse non potuisse. In variorum ergo connexione, partium pulchritudo
manifestatur: & in ipsa varietate totius pulchritudo consistit. Hinc
rei vmbratilis visio est visionum imperfectissima: quia quod imago cum
varietate demonstrat: vmbra quod est infra extrinsecae figurae terminos
vt plurimum etiam ementitos, quasi sine varietate profert. De vmbra dixerim
quatenus vmbra est: non autem quá talis quam in proposito recipimus.
INTENTIO XII. M.
Verum Anaxagoricum Chaos est sine ordine varietas. Sicut igitur in ipsa
rerum varietate admirabilem concernimus ordinem. Qui supraemorum cum infimis,
& infimorum cum supremis connexionem faciens: in pulcherrimam vnius
magni animalis (quale est mundus) faciem, vniuersas facit conspirare partes.
Cum tantum ordinem tanta diuersitas: & tantam diuersitatem tantus ordo
requirat. Nullus enim ordo vbi nulla diuersitas extat reperitur. Vnde primum
principium nec ordinatum, nec in ordine licet intelligere.
INTENTIO XIII. N.
Certé si quemadmodum indissolubilis concordia fines primorum connectit
principiis secundorum; & calcem eorum quae antecedunt capitibus eorum
quae proximé sequntur: cathenam illam auream quae é caelo
fingitur ad terram usque tensa contrectare valebis: sicut è coelo
per te potest factus esse descensus, facilé ad coelum per ordinatum
ascensum remeare valebis. Per hanc artificiosam connegionem magnum experiri
possumus memoriae releuamen: quae valet etiam nullam ad inuicem per se
retinentia consequentiam memoriae ordinata presentare. Ipsum manifestatur
in subsequenti carmine, vbi cum intelligatur Aries agere in Taurum, huncque
motum diuerso actionis genere, agere in Geminos. Et inde moti varia, consequentíque
actione deferantur in Cancrum. similitérque deinceps in aliis: eueniet
vt ex intuitu vnius, alterius mox inmediatéque consequentis occursum
collucremur.
Dux gregis, armenti regem sublatus in iram
In geminósque pedes, impete fronte ferat.
Vindex menté vacans hinc Taurus concitus, ictu
Irruit in Geminos impaciente fratres.
Germanos iuuenes affines protinus vndae
Excipiunt. Cancer rosida prata petit.
Repens obliquó lympharum Cancer alumnus,
Villosi vultum forte Leonis adit.
Percitus inde leo crinitos surgit in harmos
Vnde vagans rapidae visa Puella ferae est.
Hanc petit: illa fugit: quae gressu insana fugaciLibrantem incurrit persica lance virum.
Aestuat hic, cupidis quem dum complexibus haeret:
Attriti Vermis cuspis adunca ferit.
Formidans laetum medicas dum currit ad artes
Poné Sagittiferum sentit adesse virum.
Qui modo stuprata, quam credit virgine laesus
Quo petit hunc iaculo, vulnerat ecce CaprumVt primum intrusum ferrum persensit iniqué
Effugit in rapidas praecipitosus Aquas:Sic caper anfoelix á gurgite tractus aquarum;
Insueta inclusis Piscibus esca datur.
INTENTIO XIIII. O.
Ascensus quidem qui fit per connexa atque concathenata, in proposito vmbrarum
idealium: non est per cathenam similibus constantem annulis, ratione quae
concipitur ex proximé dictis, atque deinceps enunciandis. Nec huius
cathenae annulus esse debet vmbra sub qua intelligitur Leuiathan dormire:
non inquam vmbra abducens á luce; sed conducens ad lucem, quae etiam
si non sit veritas: est tamen á veritate, & ad veritatem, ideóque
in ipsa non credas esse errorem sed veri latentiam.
INTENTIO XV. P.
Non igitur confundens vmbrarum significatum per occultam omonimyam, omnino
hoc stultitias genus incurras, vt sine delectu de vmbris sentias, intelligas,
& decernas, opponitur enim ea quam protegunt aliae vmbrae (pro qua
dicitur. Protegunt vmbrae vmbram eius) ei quae eleuatur super corporum
altitudinem in confinio intelligentiarum. Pro qua dicitur operuit montes
vmbra eius. A qua ea quae producunt in nobis intelligentiam & memoriam,
deducuntur & emanant: Et in quam tandem scandentia versus lucem terminantur.
Hanc, vel huic similem figura tam habent, qui Cabalistae dicuntur, quia
velamen quod erat Typicé seu figuratiué in facie Mosis: figuraté
veró in facie legis: non erat ad deceptionem; sed ad ordinate promouendos
hominum oculos, in quibus accidit laesio si repenté de tenebris
in lucem promoueantur.
Neque enim natura patitur inmediatum progressum ab vno extraemorum ad
alterum: sed vmbris mediantibus, adumbratogue lumine sensim. Naturalem
videndi potentiam perdidere nonnulli de tenebris in repentinam lucem prodeuntes
tantum abest vt perquisito potirentur obiecto. Vmbra igitur visum preparat
ad lucem. Vmbra lucem temperat. Per vmbram diuinitas oculo esurientis,
sitientísque animae caliganti, nuncias rerum species temperat, atque
propinat. Eas igitur vmbras quce non extingunt: sed seruant, atque custodiunt
lucem in nobis; & per quas ad intellectum, atque memoriam promouemur,
atque perducimur, recognosce.
INTENTIO XVl. Q.
In suo genere dixit Theologus nisi credideritis, non intelligetis: &
in suo genere confirmant philosophi ex concessis positisque iis quorum
fides esse dicitur (quae fides apud Pythagoricos erat de non demonstratis,
apud Peripateticos de non demonstrabilibus, apud Platonicos de vtrisque)
aucupandas esse scientias: & ex iis quae in virtute, & radice,
& implicatione quadam continent, ad formarum explicationem, & per
naturalem. & rationalem cursum nobis est progrediendum. Natura dat
inuolutas species, antequam tradat easdem explicatas. Similiter Deus, similiter
& artes quae diuinum,' & naturalem ordinem pro dignitate persequntur.
Si quibus veró arduum videtur in vmbris exerceri, & vanitatis
suspectum si per eas ad lucem non pateat accessus: norint talem defectum
non esse ab vmbris. Norint etiam sat expedire vel inuolutum tenere, quod
nudum non capias.
INTENTIO XVII. R.
De vmbris physicis, sunt ex arboribus & herbis quae fugant serpentes,
& mitiora fovent animantia: sunt & contrariae iis. De vmbris autem
idealibus (si veré sint ideales) cum omnes referantur ad intellectum
& ad purgatum sensum interiorem non sunt quae maximé non conducant
si per eas fiat ascensus, & non dormiatur sub eisdem.
INTENTIO XVIII. S.
Non dormies si ab vmbris physicis inspectis ad proportionalem vmbrarum
idealium considerationem promoueris. Si ab oculis nostris elongatum corpus
ad distantem lucem accedat: minoratur illius ad oculos nostros vmbra: sed
ipso corpore magis á luce recedente, minor ab illo transfunditur
vmbra, visuíque maius affertur impedimentum.
INTENTIO XVIIII. T.
Maiora intensione lucis & densitate corporis, vmbra perspicacior efficitur:
expressior inquam redditur, atque formatior, quod inde est, quia in densitate,
& raritate; continuitate & discontinuitate corpus imitatur. At
vero talis imitatio per corpus detegitur.
INTENTIO XX. V.
Vmbra motum corporis simul persequitur atque lucis. Mouetur corpus? Vmbra
mouetur. Mouetur lux? Vmbra mouetur. Mouetur vtrumque? Vmbra mouetur. Contra
physicas obseruantias idem subiectum (subiectum inquam motus) simul diuersis,
contrariisque subest motionibus. Quid. n? nonne necessario motum corporis
ad lucem sequitur vmbra? & motum lucis ad corpus sequitur vmbra? numquid
soluitur haec necessitas amborum concursu cum oppositis mouebuntur lationibus?
Porro aduerte quemadmodum ad lucis motum mouetur vmbra quasi fugiens; ad
corporis autem motum quasi sequens: vnde non videtur implicari contrarietas,
sed concordantia in fuga vnius, & prosequtione alterius oppositi, atque
contrarij. Caeterum quomodo sit in istis, & proportionaliter in aliis:
tu ipse perquire & considera: per nos enim res plusquam sat est aperitur
iis, qui in haec & alia animum aduertent.
INTENTIO XXI. X.
Non te praetereat tandem vmbrarum cum ideis similitudo tum enim vmbrae,
tum & ideae non sunt contrariae contrariorum. Per vnam speciem cognoscitur
in hoc genere pulchrum & turpe; conueniens & inconueniens; perfectum,
& imperfectum, bonum & malum. Malum enim imperfectum, & turpe
proprias quibus cognoscantur non habent ideas: quia tamen cognosci dicuntur
& non ignorari, & quidquid cognoscitur intelligibiliter per ideas
cognoscitur: in aliena specie cognoscuntur, non in propria quae nulla est.
Illud enim quod est eis proprium, est non ens in ente, vel (vt apertius
dicam) defectus in effecto.
INTENTIO XXII. Y.
Vmbram si appellaueris accidens corporis á quo proiicitur: habes
accidens vnius subiecti á quo recedat, & ad quod redeat vel
secundum eandem speciem: vel secundum eumdem numerum: Si volueris eam esse
accidens eius in quod proiicitur; iam facies accidens ita ab vno subiecto
separabile: vt idem numero diuersa pererret subiecta: vt cum per motum
lucis, aut equi, vmbra equina quae proiiciebatur in lapidem; nunc proiicitur
in lignum. Hoc est contra physicam accidentis rationem: nisi in Scyllam
te transportes negando vmbram esse accidens. Porró quid dicimus
de idealibus vmbris? ipsas nec substantias esse intelligas, sec accidentia:
sed quasdam substantiarum, & accidentium notiones. Si cui placeat eas
animi, rationísque accidentia dicere, imperité dicet: non
enim sunt habitus, nec dispositiones, nec facultates innatae vel accedentes:
sed quibus, & per quas dispositiones quaedam, habitus, facultatésque
producuntur atque consistunt. Recte enim speculantibus substantia &
accidens non diuidunt quidquid esse per vniuersum dicitur, vt modo supponimus.
Consideratio ista non modicum valet ad vmbrarum rationem habendam.
INTENTIO XXIII. Z.
Vmbra non subest tempori, sed istius tempori, non loco sed istius loco,
non motui sed istius motui. Similiter de oppositis est intelligendum. Abstrahitur
ergo ab omni veritate, sed non est sine illa. Et non reddit ineptos ad
illam (si idealis sit vmbra) concipere enim facit contraria & diuersa,
cum sit vnum. Vmbrae enim nihil est contrarium, preciséque nec tenebra,
nec lux. Ad vmbram ergo arboris scientiae confugit homo pro cognitione
tenebrae, & lucis, veri, & falsi, boni, & mali, cum quaereret
ab illo Deus ADAM VBI ES?
INTENTIO XXIIii. ¥.
Illud etiam non est praetermittendum quo minus consideretur, quod vnum
corpus opacum duobus vel pluribus oppositum luminaribus: duas vel plures
proiicit vmbras. Intellige igitur quomodo, & penes quid umbra sequatur
corpus: & quomodo penésque quid lucem consequatur: & considera
quemadmodum vmbram producit á corpore vno multiplicem lux multiplex:
innumerae luces innumeras vmbras, licet sensibiliter non appareant. Consequitur
ergo alio modo lucem vmbra, licet eam alios ratione confugere videatur.
INTENTIO XXV. A.
Nec te praetereat quod vt vmbra lucem fugiat corporis quantitatem mentitur:
& non nisi in certa vnicaque distantia, situ, & dispositione: secundum
longitudinem, & latitudinem corpori aequalem, ab opposita luce producitur
vmbra, adeo vt ipsam lucem nihil magis fugere videatur, quám corporis
quantitatem per vmbram insinuare. Sol quippé quibusdam in locis
numquam vmbram corpori reddit aequalem, in aliis vero rarius & ad modicum
temporis.
INTENTIO XXVI. E.
Si magnitudo corporis opaci lucidi corporis magnitudinem excaedat; producit
vmbrae conum in corpore, basim vero proiicit in infinitam seu interminatam
distantiam. Si vero magnitudo lucis, corporis opaci magnitudinem excaedat:
producit vmbrae basim in corpore, conum veró determinabit in sua
extra corpus ipsum proiectione ad talem, tantamque distantiam: quantam
magnitudo corporis lucidi supra opaci corporis magnitudinem proportionalem
obtinuit rationem. Hinc vmbra quam lunae corpus lucidum produceret de terra
in partern oppositam (posito quod sol absit ab hemisphaerio inferiori)
haberet pro cono certam terrae
marginem: basis vero eius extra terram quasi in infinitum crescens non
esset determinabilis. Vmbra vero quam solis corpus producit de terra: habet
certos terrae terminos pro basi: conus autem ipsius Mercurij sphaeram non
attingit. Iam simile de ideis vmbrisque ipsarum iudicium facito.
INTENTIO XXVII.
Vnde nota quemadmodum de luce & tenebra (tenebram enim densitatem corporis
appello) nascitur vmbra, cuius lux pater est, tenebra mater: & non
adest nisi hac & illo praesente: atque ita sequitur lucem, vt eamdem
fugiat: quasi pudeat ipsam matris speciem presentare patri: vt pudore saltem
regiam progeniem protestetur. Veluti genere nobiles qui nobilitatem ipso
habitu monstrare non valentes, ipso satis proprij habitus pudore demonstrant.
Hinc crescente luce attenuatur, quae illa se contrahente dilatatur: eademque
totum circumplectente corpus fugit.
INTENTIO XXVIII.
Sicut ex interposito perpendiculariter super planum inter Arcton &
oculum gnomone, ex vmbra imaginabili lineam lucramur meridianam: &
infallibiliter alias multas temporum differentias quae in nocturno polarium
stellarum circuitu ad differentias partium circelli quas linea in illius
tensa circumferentiam per numeros manifestat. Non minus & ideales vmbrae
per physica corpora ad ideas innumeras poterunt tibi rerum significare
proprietates & differentias.
INTENTIO XXVIIII.
Et veluti sol sex vmbrarum cardinales immittit differentias. Aliam oriens:
cum proiicit vmbram corporis in occasum; Aliam occidens, cum extendit illam
in orientem. Aliam meridianus & in Australi latitudine versus Boream.
Aliam in latitudine Septentrionali versus Austrum. Aliam si nullam admittit
latitudinem. Ex cingulo (quod aiunt) caeli perpendiculares intendens radios,
versus nadir suum, terrae producit vmbram. Ab ipso autem emisphaerij alterius
opposito versus augem effundet ipso progressu attenuandam vmbram. Ita nobis
in orizonte naturae, & in aequilibrata rectáque eiusdem sphaera
constitutis sub aequinoctiali sensus, vel intellectus aequidiali; sex sub
aeternis ideis formantur vmbrarum differentiae, ex quibus omnimodam ad
lucem conuersionem possimus accipere.
INTENTIO XXX. A.
Vt vero intelligis omnes vmbrarum differentias ad sex cardinales tandem
referri: non minus scire debes quod omnes tandem ad vnam foecundissimam,
aliarumque fontem generalissimum reduci debeant. In proposito (inquam)
nostro vna potest esse omnium idearum vmbra, Additione, substractione,
& alteratione generaliter dictis omnes alias conflans, iudicans, atque
praesentans. Sicut in arte materialiter per substantiuum subiectum, formaliter
autem per adiectiuum, quae recipiunt in se ipsis alterantia, transponentia
& vniuersaliter diuersificantia: Analogiam enim quandam admittunt methaphysica,
& logica, physica: seu ante naturalia, naturalia, & rationalia.
Sicut verum imago, & vmbra. Caeterum idea in mente diuina, est in actu
toto simul te, vnico. In intelligentiis sunt ideae discretis actibus. In
coelo, in potentia actiua multiplici & successiué. In natura
per vestigii modum quasi per impressionem. In intentione, & ratione
per vmbrae modum.
Adest paradigma vnius, ideae actu infinitas rerum differentias habentis,
& vnius vmbrae in facultate in finitarum differentiarum. Linea AB iacens
lineam CD perpendiculariter cadentem & duos rectos angulos constituentem
excipit. Iam si linea cadens inclinetur versus B: reddet angulum acutum
ex vna parte, ex altera vero obtusum. Magis atque magis inclinata in F,
G, H, I, K, & ita deinceps; obtusos, acutósque magis hinc inde
dabit angulos.
Ita patet quomodo in facultate duarum illarum rectarum linearum; sint
infinitae acutorum, obtusorumque angulorum differentiae. In prima causa
haec facultas non differt ab actu, quae, & in qua quidquid esse potest,
est. Quandoquidem esse & posse idemtificantur in ea. Ideoque in ipso
D infinitae simul; & vnum sunt angulorum differentiae. In motore caelesti
est in potentia actiua: sicut in manu quae potest mouere in punctum E,
F, G, & alios innumeros: non tamen mouit. In coelo sicut in mixto ex
actiuo & passiuo, sicut in linea CD quae potest moueri ad efficiendum
angulum hunc & illum: secundum quippè multas rationes coelum
intelligitur a Peripateticis habere actum potentiae ad mixtum. In mobilibus
consequentibus atque materia, est in potentia passiua, significata per
D, quod innumerabiles differentias acuti, & obtusi per modum essendi
in materia, & efficiente, & modum participantem de actu, déque
potentia vt patet. Hoc quod diximus de differentiis angulorum: referas
ad specierum differentias, quae dicuntur esse sicut numeri. Vnde in omnibus
& per omnia quaelibet posse figurari manifestum est.
DE TRIGINTA IDEA-
RVM CONCEPTIBVS.
Iam ad triginta Idearum conceptus, primo simpliciter; secundo cum intentionibus
vmbrarum complexé concipiendis, consequenter progrediamur.
CONCEPTVS PRIMVS. A
Lvciferos (inquit Plotinus) in facie Deus oculos fabricauit: caeterisque
sensibus adhibuit instrumenta: vt inde tum naturaliter seruarentur, tum
etiam cognata luce aliquid contraherent. Quibus sane verbis manifestat
aliquid esse praecipuum, quod de mundo intelligibili ad ipsos pertineat.
CONCEPTVS II. B
Non fas est cogitare mundum istum plures habere principes, & per consequens
plures habere ordines praeter vnum. Et consequenter si vnum est ordinatum,
membra ipsius alia membris aliis sunt adnexa & subordinata. Ita vt
superiora secundum verius esse subsistant, in extensam molem, & multiplicem
numerum versus materiam se exporrigentia. Vnde ab eo quod est per se maximé
ens; ad id quod minimuln habet entitatis, & prope nihil haud temeré
nuncupatur fiat accessus. Quem ordinem cum suis gradibus, qui mente conceperit:
similitudinem magni mundi contrahet aliam ab ea quam secundum naturam habet
in se ipso. Vnde quasi per naturam agens: sine difficultate peraget vniuersa.
CONCEPTVS III. C
Qvia in iis quae semper fiunt non est consultatio, & argumentatio.
Si aliquid demonstratum fuerit semper idem facere: actus argumentationis
tollitur ab eo, tollitur & consilium. Sed vt quadam forma se ipsam
foras quasi naturaliter exprimente vel aliquid é sua natura explicante,
& effundente, opera sua perficit. Ad cuius operantis similitudinem
propius accedit quod idem vt plurimum & frequentissime operatur. Fiet
enim vt minus, miniméque cogitans & decernens, in perfectum,
exquisitumque actum prodeat. Qui ergo in loco consistens atque tempore,
á loco rationes idearum absoluet atque tempore: diuinis entibus
in suis operibus conformabitur, siue ad intellectum pertineant, siue ad
voluntates. Id fortasse faciebat is qui dixit. IN CARNE CONSISTENTES NON
SECVNDVM CARNEM VIVIMVS.
CONCEPTVS IIII. D
Qvod si possibile est atque verum: intellectualem animan non veré
insitam atque infixam, inexis-tentemque corpori licet apprehendere: sed
veré vt adsistentem & gubernantem: ita vt perfectam à
corpore seorsum pre se ferre possit speciem. Cui sententiae (sine controuersia)
Theologus ille adstipulatur maximé: qui perfectiori eam intitulans
nomine, interiorem hominem appellauit. Quod si pro huius confirmatione,
operationes sine corpore eidem possibiles exquiras: Ecce certo loco temporique
non adstrictis copulatur ideis, quotiescumque mente animo-ue solutus homo
materiam destituit atque tempus.
CONCEPTVS V. E
Habet anima substantiam ita ad supernos intellectus se habentem, sicut
diaphani corpus ad lumina (vt & principes Platonicorum intellexere)
quod pro diaphanitate transparentiáque sua, nonnihil velut innatae
luminositatis admittit, quae semper est in actu cum exuta est á
corpore, tanquam regionem lucis inhabitans. In corpore veró degens
tanquam cristallus cuius diaphanitas opacitate terminatur: habet species
sensibiles vagas: quae per conuersionem, & auersionem iuxta temporum,
locorumque differentias, accedunt atque recedunt.
CONCEPTVS VI. F
Rerum formae sunt in ideis, sunt quodammodo in se ipsis; sunt in coelo;
sunt in periodo caeli, sunt in causis proximis seminalibus; sunt in causis
proximis efficientibus, sunt indiuidualiter in effectu, sunt in lumine,
sunt in extrinseco sensu, sunt in intrinseco: modo suo.
CONCEPTUS VII. G
Receptione formarum ideó materia non impletur (vt per aeternam nouarum
affeectationem protestatur) quia nec veras accipit; nec veré recipit
quod recipere videtur. Non enim quae verè sunt, sensibilia ipsa
sunt, atque indiuidua: vt autumat qui haec primo, principaliter, &
maximé suhstantias appellat. Quae. n. veré sunt semper manent:
quae autem generationi subiacent, atque corruptioni non vere dicuntur esse.
Quod non solum rectius philosophantibus placet. Sed & Theologorum alios
audimus exteriorem hominem sub hac conditione naturali vanitatem appellantes.
Alij vero cuncta quae fiunt sub sole, id est quae regionem incolunt materiae
vniuersalem vanitatis notam subire volunt. Ab ideis igitur, ab ideis, conceptionum
fixionem perquirat anima, si intelligis.
CONCEPTVS VIII. H
Ideam primum hominem. Animam secundum. Tertium veró quasi iam non
hominem dixit Plotinus vbi de ratione multitudinis idearum edisserit. Dependet
secundus á primo, tertius á secundo, dum per ordinationem,
contractionem, & compositionem, ordinatur ad physicam subsistentiam.
Pro methaphysico igitur conceptu tertius ascendat in secundum: secundus
in primum.
CONCEPTVS IX. I
Idem, manens, & aeternum coincidunt. Idem enim quia idem, manet, &
est aeternum. Aeternum quia aeternum, manet, & estidem. Manens, quia
manens est idem, & aeternum. Nitaris igitur in ipsum idem oportet,
vel id in quod identitatis habet rationem; vt permanenter, & perseueranter
habeas. Id si capies: caput habebis quo specierum fixionem facias in anima.
CONCEPTVS X. K
Sententia haec satis digna est vt in ea mentis acies figatur. lntellectus
primus lucis amphitrites: ita lucem suam effundit ab intimis ad externa,
& ab extraemis attrahit: vt quidlibet ab ipso pro capacitate possit
omnia contrahere, & quae libet ad ipsum pro facultate per ipsius luminis
viam tendere. Hoc forte est quod quidam intellexit dicens. ATTINGIT A FINE
VSQVE AD FINEM. & alius dicens. NOn EST QVI SE ABSC. A' CAL. EIVS.
Lucem hic intelligo intelligibilitatem rerum quae sunt ab illo, & ad
illum tendunt, & id quod concomitatur intelligibilitatem. Hae res cum
profluunt aliae ab aliis, diuersae á diuersis; in innumerum multiplicantur
vt eas nisi qui numerat multitudinem stellarum, non |determinet: Cum veró
refluunt vniuntur vsque ad ipsam vnitatem quae vnitatum omnium fons est.
CONCEPTVS XI. L
Primus intellectus foecunditate sua, modo suo propagat ideas non nouas,
nec nouiter. Natura nouas res producit in numero, non nouiter tamen (modo
suo) si semper eodem modo operatur. Ratio nouas atque nouiter in infinitum
species format: componens, diuidens, abstrahens, contrahens, addens, subtrahens,
or dinans, deordinans.
CONCEPTVS XII. M
Deformium animalium formae, formosae sunt in caelo. Metallorum in se non
lucentium formae, lucent in planetis suis. Non enim homo, nec animalia,
nec metalla vt hic sunt, illic existunt. Quod. n. hic discurrit illic actu
viget, discursione superiori. Virtutes enim quae versus materiam explicantur:
versus actum primum vniuntur: & complicantur. Vnde patet quod dicunt
Platonici, ideam quamlibet rerum etiam non viuentium, vitam esse &
intelligentiam quandam. Item & in prima mente vnam esse rerum omnium
ideam, Illuminando igitur, viuificando, & vniendo, est quod te superioribus
agentibus conformans, in conceptionem & retentionem specierum efferaris.
CONCEPTVS XIII. N
Continet lumen, vita intelligentia, vnitásque prima: omnes species,
perfectiones veritates, numeros, rerumque gradus. Dum quae in natura sunt
differentia, contraria, atque diuersa: in ea sunt eadem, conuenientia,
& vnum. Tenta igitur an possis viribus tuis identificare, concordare,
& vnire receptas species, & non fatigabis ingenium: mentem non
turbabis, & memoriam non confundes.
CONCEPTVS XIII. O
Cvm deueneris ad rationem qua conformabere coelo corpori, quod animalium
inferiorum etiam vilium ratione non vili formas continet pedem ne figito,
sed nitaris ad intellectualis caeli conformitatem: quod totius mundi formas,
praestantiori modo possidet, quam coelesti.
CONCEPTVS XV. P
Talem quidem progressum tunc te veré facere comperies, & experieris
cum á confusa pluralitate, ad distinctam vnitatem per te fiat accessio:
id enim non est vniuersalia logica conflare, quae ex distinctis infimis
speciebus, confusas medias, exque iis confusiores supraemas captant: Sed
quasi ex informibus partibus & pluribus, formatum totum & vnum
aptare sibi. Sicut manus brachio iuncta: pésque cruri, & oculus
fronti, cum sunt composita: maiorem subeunt cognoscibilitatem, quam posita
seorsum. Ita cum de partibus & vniuersi speciebus, nil sit seorsum
positum & exemptum ab ordine (qui simplicissimus, perfectissimus, &
citra numerum est in prima mente) si alias aliis connectendo, & pro
ratione vniendo concipimus: quid est quod non possimus intelligere memorari
& agere?
CONCEPTVS XVI. Q
Vnum est quod omnia definit. Vnus est pulchritudinis splendor in omnibus.
Vnus é multitudine specierum fulgor emicat. Quod si coniicias: tale
inter oculos tuos, & vniuersaliter visibilia interpones oculare, ut
nil sit quod te fugere possit omnino.
CONCEPTVS XVII. R
Error nobis & obliuio accidit; quia apud nos ex forma, & infirmi
viget compositio. Formatio quippe corporei mundi, forma inferior est, ex
ipsius enim vestigio, & deformitate componitur. Illuc igitur ascende
vbi species sunt purae, nihil informe, & omne formatum ipsa forma est.
CONCEPTVS XVIII. S
Notauit Platonicorum princeps Plotinus. Quamdiu circa figuram oculis duntaxat
manifestam quis intuendo versatur, non dum amore corripitur: Sed vbi primum
animus se ab illa reuocans, figuram in se ipso concipit non diuiduam, vltráque
visibilem: protinus amor oritur. Simile iudicium de obiectis intelligibilibus;
ei quod est de appetibilibus. Hinc igitur inuestiga & contemplare quomodo
species citius, viuacius, atque tenacius concipiantur.
CONCEPTVS XIX. T
Septem gradibus (quibus duos addimus) constare intellexit Plotinus Schalam
qua ascenditur ad principium. Quorum. Primus est animi purgatio. Secundus
attentio. Tertius intentio. Quartus ordinis contemplatio. Quintus proportionalis
ex ordine collatio. Sextus negatio, seu separatio. Septimus,votum. Octauus
transformatio sui in rem. Nonus transformatio rei in seipsum. Ita ab vmbris
ad ideas patebit aditus, & accessus, & introitus.
CONCEPTVS XX. V
Omne quod est, post vnum; necessario multiplex est & numerosum. Praeter
vnum igitur @tque primum omnia sunt numerus. Vnde sub infimo gradu schalae
naturae est infinitus numerus, seu materia: in supraemo vero infinita vnitas,
actusque purus. Descensus ergo, dispersio, & euagatio fit versus materiam.
Ascensus, aggregatio, & determinatio fit versus actum.
CONCEPTVS XXI. X
Per numeros (inquiunt nonnulli) entia, se habere ad id quod veré
est, seu verum ens, sicut materia per inchoationem formarum se habet ad
formas.
CONCEPTVS XXII. Y
Triplicem considera formam. Quarum prima est á qua rem ipsam formari
contingit, vt poté quae producit actum: & istam non proprié
ideam, vel rerum producendarum formam appellamus. Secunda qua res ipsa
formatur tanquam parte: & huic non conuenit similitudinem dici eius,
cuius est pars. Tertia quae aliquid terminat, & figurat tanquam inhaerens
qualitas: & eiusmodi non potest recipere ideae rationem, cum ab eo
cuius est forma non separetur. Quarta ad quam aliquid formatur, & quam
aliquid imitatur: & haec vsu loquentium consueuit nomen ideae retinere.
Et haec quatrifariam dicitur. In artificialibus ipsis, ante artificiata.
In intentionibus primis, ante secundas. In principiis naturae, ante naturalia.
In diuina mente, ante naturam & vniuersa. In primis dicitur technica,
in secundis logica, in tertiis physica, in quartis methaphysica.
CONCEPTVS XXIII. Z
Qvaedam formae imitantur vt ex natura: veluti imago in speculo obiectae
rei formam. Quaedam ex institutione: veluti figura impressa sigillum. Rursum
quaedam imitantur vt per se: quemadmodum pictura quae ex intentione pictoris
aliquem presentat. Quaedam medio modo inter per accidens & per se:
vt si fiat pictura ad presentandum quem potest presentare. Quaedam veró
vt forté obtigit: quemadmodum cum effigiem depictam accidit praeter
intentionem quempiam imitari. Quaedam nec per se neque per accidens quae
ad nullum prorsus referuntur nec referri possunt imitandum, si possibile
est tales esse formas. In primis est ratio maior idealis. In secundis minor.
In tertiis minima, in quartis nulla.
CONCEPTVS XXIIII. 1
Agens ex natura vel á casu, non ex praescripto voluntatis, non supponit
ideas. Tale si esset primus efficiens: nullae essent ideae, & agens
nullum ex arbitrio operaretur. Caeterum valeat Democritus, Empedocles &
Epicurus. Si habes impossibile vt agentis ratio á quocunque separetur:
& importunius ipsum id omnibus rimabere ni omnia tibi reddantur possibilia,
reddentur plurima.
CONCEPTVS XXV. E
Dixit vnus de nostratibus. Exemplaris forma habet rationem finis, &
ab ea accipit agens formam qua agit quod sit extra ipsum. Non est autem
conueniens putare deum agere propter finem alium á se, & accipere
aliundé quo sit sufficiens ad agendum: idcirco ideas non habet extra
se. Nos autem oportet eas extra, & supra nos inquirere: cum vmbras
earum tantum in nobis habeamus.
CONCEPTVS XXVI. I
Per speciem quae est in intellectu: melius aliquid apprehenditur, quam
per speciem quae est in physico subiecto, quia est in-materialior. Similiter
melius cognoscitur aliquid per speciem rei quae est in mente diuina, quam
per ipsam eius essentiam cognosci possit. Duo requiruntur ad speciem quae
est medium cognoscendi: representatio rei cognitae, quae conuenit ecundum
propinquitatem ad cognoscibile, & esse spirituale, & in materiale
secundum quod habet esse in cognoscente.
CONCEPTVS XXVII. O
Sicut ideas sunt formae rerum principales, secundum quas formatur omne
quod oritur & interit: & non solum habent respectum ad id quod
generatur & corrumpitur; sed etiam ad id quod generari & interire
potest. Ita tunc verum est nos in nobis idearum vmbras efformasse, quando
talem admittunt facultatem & contrectabilitatem: vt sint ad omnes formationes
possibiles, adaptabiles. Nos similitudine quadam formauimus eas, quae consistunt
in reuolutione rotarum. Tu si aliam potes tentare viam tenta.
CONCEPTVS XXVIII. V
Accidentium ideas non posuit Plato. Cum quippe intelligeret eas esse proximas
rerum causas: vnde si quid praeter ideam esset proxima causa rei, illud
non volebat habere ideam, ideóque in iis quae dicuntur per prius
& posterius non esse voluit communem ideam: sed primum esse ideam secundi.
Vnde Clemens philosophus in entibus superiora volebat esse inferiorum ideas.
Accidentium ideas esse volunt Theologi qui intelligunt Deum esse immediatam
causam vniuscuiusque rei, licet secundos deos causasque non excludant.
Et nos in proposito ideó omnium volumus esse ideas: quia ab omni
conceptabili ad easdem conscendimus. De omnibus enim formamus vmbras ideales.
Nec propterea destruimus Platonicam doctrinam vt intelligenti patet.
CONCEPTVS XXIX. A
Singularium ideas non posuit Plato, sed specierum tantum. Tum quia ideae
pertinent ad formarum productionem tantum, non materiae. Tum etiam quia
formae principaliter sunt intentae per naturam, non autem genera &
indiuidua.
Singularium ideas ponunt Theologi, quia & quantum ad materiam &
quantum ad formam attinet, totalem causam asserunt esse Deum. Et nos in
proposito singularium ideas volumus, quia sumimus ideati rationem secundum
vniuersalem figurati, & apprehensi similitudinem: siue illa sit ante
rem, siue in re, siue res, siue post rem: atque ita siue in sensu, siue
in intellectu, & hoc siue practico, siue speculatiuo.
CONCEPTVS XXX.
Ideas minus communes in ideis communioribus generatas quidam collocant,
ac tandem omnium idearum genera in ipso ente primo, quod summum intelligibile
vocant, vniunt. Tu vmbras idearum minus communes in communioribus: &
subiecta earum extrinseca minus communia, in comunioribus collocare memento.
TYPVS IDEALIVM INTENTIONVM.
DE COMPLEXIONE QVAE FIT CONCVRSV PRIMAE
rotae cum secunda.
Oportebit ergo volentem per se ipsum artem generalem ad habitum intellectus,
voluntatis, & memoriae captare (licet eam in presentiarum ad memoriae
perceptiones contrahamus): Primo callere elementarium primum cum suis significationibus.
Secundo secundum. Tertio secundum deducere per primum. Prima duo nos prestitimus,
quae optimé peruia sunt versatis in peripateticis doctrinis &
Platonicis. Tertium ipsius industriae committimus.
Iam applicationem, & intentionis vniuersalis contractionem, ad artem
memoriae aggrediamur.
Bruno, Giordano Bruno, 1548-1600.
De Umbris Idearum ('The Shadow of Ideas') / by Giordano Bruno.
1. Christianity -- Controversial literature -- Early works to 1800.
2. Hermetism -- Early works to 1800.
3. Mnemonics -- Early works to 1850.
I. Title.
B783
193 B83.IF